Gümrük kanunu, Türkiye Cumhuriyeti Gümrük Bölgesi alanına giren ve çıkan eşyalar ile taşıtlara uygulanacak gümrük tarifelerinin belirlenmesi için kullanılır. Türkiye Cumhuriyeti topraklarının tamamı; kara, iç sular ve hava sahası dahil olmak üzere gümrük bölgesidir.
Gümrük kanunu ithalat ve ihracat işlemlerini düzenler. Aynı zamanda işletmeler ve tüketiciler arasında adil ve şeffaf bir ticaret ortamı oluşturmayı sağlar.
Bu içeriğimizde, Türkiye Gümrük Kanunu’nun uygulama alanlarından, gümrük vergilerine, GTİP numaralarının kullanımına ve ilgili ihlal ve cezalara kadar birçok önemli konudan bahsediyoruz. O halde gümrük kanunu ile ilgili bilmeniz gereken detaylara yakından bakalım. 👇
Gümrük Kanunu Nedir? Temel Kavramlar
Gümrük Kanunu, bir ülkenin gümrük politikalarını düzenleyip ithalat ve ihracatla ilgili prosedürleri belirleyen yasal bir metindir. Temel kavramları, gümrük işlemleri sırasında uygulanan kurallar, vergiler, düzenlemeler ve çeşitli gümrük rejimleri gibi konuları kapsar. Bu kanun, uluslararası ticaretin düzgün bir şekilde işlemesi için bir çerçeve sağlar.
Ayrıca ticaretin hukuki ve düzenleyici yönünü belirler. Kanun, mal ve hizmetlerin bir ülke sınırından diğerine taşınmasına ilişkin tüm detayları ve süreçleri düzenler. Aynı zamanda gümrük ihlallerine uygulanacak cezalar ve yaptırımlar da bu kanun çerçevesinde belirlenir.
1. Gümrük Vergileri
Türkiye’deki gümrük vergileri, çeşitli faktörlere bağlı olarak belirlenir. İthalat ve ihracat işlemlerinde ödenmesi gereken gümrük vergileri, ithal veya ihraç edilen ürünün cinsine, miktarına, değerine ve menşei ülkeye bağlıdır. Türkiye’deki temel gümrük vergileri aşağıdaki gibi sıralanabilir: ⬇️
- Ad Valorem Vergileri: Bir malın gümrük kıymeti üzerinden belirlenen yüzdelik oranlara dayanır. Yani bu vergi türü, bir ürünün değerine bağlı olarak hesaplanır.
- Özel Tüketim Vergisi (ÖTV): Türkiye’deki belirli tüketim malları üzerinden alınan bir vergidir. Alkol, tütün, otomobil gibi ürünler bu vergiye tabiidir.
- Katma Değer Vergisi (KDV): Türkiye’deki ithal edilen mallar üzerinden alınan bir vergidir. KDV oranları, malın cinsine ve niteliğine bağlı olarak değişebilir.
- Spesifik Vergiler: Bir malın miktarı üzerinden belirlenen sabit tutarlara dayanır. Yani bu vergi türü, bir ürünün miktarına veya boyutuna bağlı olarak hesaplanır.
- Anti-Damping Vergileri: Bir mal, normal değerinin altında bir fiyatla ithal edildiğinde bu durumu dengelemek için alınan ek vergidir.
- Korunma Önlemleri: Belirli durumlarda yerel endüstrileri korumak veya ticaret dengesizliklerini düzeltmek için uygulanabilir. Bu önlemler genellikle ithalat üzerine ek vergi veya kota şeklinde olabilir.
Bu vergi oranları ve kurallar; Türkiye’nin ticari anlaşmalarına, uluslararası düzenlemelerine ve iç politikalarına bağlı olarak değişebilir. Güncel ve ayrıntılı bilgiler için Türkiye Cumhuriyeti Ticaret Bakanlığı kurumuna veya ilgili gümrük idaresine başvurmak gerekir.
2. Gümrük İdaresi
Gümrük idareleri, Türkiye Gümrük Bölgesi alanına giren eşyaların gümrük kontrollerini yerine getirir. Bu kapsamda eşyaların giriş çıkışından gümrük mevzuatının uygulanmasına dair bütün süreçler gümrük idareleri aracılığıyla gerçekleştirilir.
Ayrıca uluslararası bir anlaşma söz konusu olduğunda gümrük idareleri aracılığıyla kontroller başka bir ülkede de gerçekleştirilebilir.
3. Gümrük Beyannamesi
Gümrük beyanı 4 farklı şekilde gerçekleştirilebilir. Bunlar:
- Yazılı
- Bilgisayar veri işleme tekniği
- Sözlü
- Eşya sahibinin, eşyasını belirli bir gümrük rejimine dahil etme niyetini belirttiği her türden eylem ya da tasarruf bu kapsama girer.
Gümrük beyannamesinde belirtilmesi gereken mevzuat, gümrük rejimlerine göre değişiklik gösterebiliyor. Genellikle gönderici-alıcı firma bilgileri, menşei, taşıma bilgileri, ödenecek vergiler gibi bilgileri içerir.
Eşyanın ilgili düzenlemelere uygun olması ve yasaklama veya kısıtlama önlemlerine tabii tutulmaması durumunda gümrük yetkilileri, beyannameye dayanan bilgileri kontrol ederek eşyanın teslimini gerçekleştirir.
Fakat beyanname üzerindeki inceleme zaman alıyorsa ve bu süre zarfında eşyanın tutulmasına gerek yoksa eşya geri verilebilir. Yasak veya kısıtlamalar nedeniyle teslim edilemeyen eşyanın nasıl işlem göreceği ise yönetmelikle belirlenir.
Gümrük yetkilileri, eşyanın teslimi sonrasında beyannameye dahil edilen bilgilerin doğruluğunu teyit etmek için eşyanın ithalat, ihracat veya ilerleyen ticari işlemlerine ilişkin belge ve bilgilerini inceleyebilir. 📜
Beyannamenin incelenmesi veya eşyanın tesliminden sonraki denetim sonucunda ilgili gümrük düzenlemelerinin yanlış veya eksik bilgilere dayanarak uygulandığının belirlendiğini varsayalım. Bu durumda gümrük yetkilileri, Gümrük Kanunu’nda belirtilen ceza hükümlerinin dışında beyanın yeni bulgular doğrultusunda düzeltme işlemlerini gerçekleştirir.
4. Gümrük Menşe Kuralı
Menşe, malların iktisadi milletini tanımlar. Tercihli veya tercihsiz ticaret anlaşmaları gereği malların menşesi belirlenirken çeşitli kurallar uygulanır. Uluslararası ticarette gümrük vergilerinin uygulanış biçimi eşyanın menşesine göre değişiklik gösterir.
Ayrıca bir eşyanın menşe ülkesi ile geldiği ülke farklı olabilir. Menşe kuralı tercihli olan ve olmayan olmak üzere ikiye ayrılır.
Eşyanın ihracatçısı ve ithalatçısı olan iki ülke arasında herhangi bir anlaşmanın olmaması durumunda menşei ülkelerin kendi mevzuatlarına bağlı olarak belirlenir.
Bu şekilde belirlenen menşei, tercihli olmayan menşeidir. İki ülke arasında anlaşma olmasına ve menşenin bu anlaşma çerçevesinde belirlenmesine ise tercihli menşei denir.
5. Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu (GTİP)
GTİP numaraları; ithalat ve ihracat işlemlerinde kullanılan, her bir ürün veya hizmeti özgün bir şekilde tanımlayan 12 haneli bir koddur. GTİP kodu, bir ürünün sınıfını, alt sınıfını ve spesifik özelliklerini belirleyen bir dizi rakamdan oluşur.
İlk 6 basamak, WCO tarafından belirlenir ve tüm dünya genelinde sabittir. Sonraki basamaklar, her ülkenin kendine özgü gereksinimlerini ve düzenlemelerini yansıtır.
Bir ürünün GTİP numarasını belirlerken malın ne olduğu, hangi malzemelerden yapıldığı, hangi işlemlerden geçtiği ve hangi amaçlarla kullanıldığı gibi faktörler dikkate alınır.
Dolayısıyla bu kodlar, bir ürünün hangi kategoride yer aldığını belirler ve bu sayede ürün üzerinden tahsil edilecek gümrük vergilerini ve diğer ücretleri belirleme görevini üstlenir. Ayrıca uluslararası ticaret anlaşmalarında ve dünya çapında istatistiklerin toplanmasında da önemli bir rol oynar.
GTİP kodlarının doğru bir şekilde kullanılması hem ithalatçılar hem de ihracatçılar için oldukça önemlidir. Örneğin, bir işletme ihracat yapmayı planlıyorsa ürünlerinin GTİP kodunu bilmeli. Aynı zamanda bu kodu kullanarak ilgili gümrük vergilerini ve düzenlemelerini belirlemelidir.
Gümrük Kanunu’nun Uygulama Alanları
Türkiye’deki gümrük kanununun uygulama alanları, Türkiye’nin gümrük bölgesine gelen veya çıkan eşyalar üzerinde yoğunlaşır. Türkiye Cumhuriyeti Gümrük ve Ticaret Bakanlığı tarafından belirlenen bu kanunlar, Türkiye’nin hem içinde hem de dışında yer alan gümrük işlemlerini düzenler. 👈
Türkiye Cumhuriyeti’nin “Gümrük Kanunu” (Kanun No: 4458), gümrük hukukuna dair esasları ve genel kuralları belirler. İlgili kişiler de bu kanuna göre hareket eder.
1. İthalat ve İhracat İşlemleri
İthalat, bir ülkeye başka bir ülkeden mal veya hizmet getirme işlemidir. Türkiye’de ithalat işlemleri, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’nın belirlediği gümrük kanunlarına ve düzenlemelerine tabiidir.
İthal edilen mallar, çeşitli kriterlere göre değerlendirilir ve bu değerlendirme sonucunda belirlenen gümrük vergileri uygulanır. İthalat işlemlerinde dikkate alınan faktörler arasında malın türü, miktarı, değeri ve üretildiği ülke bulunur.
İhracat ise bir ülkeden başka bir ülkeye mal veya hizmet gönderme işlemidir. İhracat işlemleri de Türkiye’nin gümrük kanunlarına tabiidir. İhracat işlemlerinde genellikle malın ihraç edileceği ülke, malın türü, miktarı ve değeri gibi faktörler dikkate alınır. 📦
İthalat ve ihracat işlemleri sırasında malların gümrük bölgesine giriş ve çıkışı için gerekli tüm belgelerin ve izinlerin olması gerekir. Ayrıca ithalat ve ihracat işlemleri sırasında mallar genellikle gümrük muayenesine tabii tutulur. Bu, malların kanunlara ve düzenlemelere uygun olduğunu ve gerekli vergilerin ödendiğini doğrulamak için yapılır.
2. Gümrük Rejimleri
Bir eşyanın gümrük rejimine tabii tutulması istendiğinde yetkili gümrük idaresine beyan edilmesi gerekir. Yararlanılabilecek gümrük rejimleri şu şekildedir: 👇⬇️
Serbest Dolaşıma Giriş Rejimi
Bir eşya Türkiye Gümrük Bölgesi alanına geldikten sonra ticaret politikası önlemlerinin uygulanmaya başlamasının, eşyanın ithal edilebilmesi için gerekli işlemlerin tamamlanmasının ve yükümlü olunan vergilerin tahsil edilmesinin ardından serbest dolaşıma girmiş olur. Bir eşyanın serbest dolaşım statüsünü kaybetmesine sebep olacak haller şu şekildedir:
- Serbest dolaşıma giriş beyannamesinin iptal edilmesi
- Dahilde işleme rejimine tabii olan ve ihraç edilen eşyanın gümrük vergilerinin iade edilmesi ya da muaf tutulması durumu
- Eşyanın kusurlu olması ya da satış sözleşmesine uygun olmaması
Transit Rejimi
Transit rejimi, serbest dolaşıma dahil olmamış ya da ihracatına ilişkin gümrük işlemleri sonuçlanmış olan eşyaların, Türkiye Gümrük Bölgesi içinde bir yerden diğerine taşınmasına uygulanan bir sistemdir.
Transit rejimine tabii tutulan eşyaların rejimi varış gümrük idaresine ulaştıktan sonra sona erer. Hareket gümrük idaresindeki belge ve bilgilerin varış gümrük idaresindekilerle karşılaştırılması sonucunda rejimin usulüne uygun olarak sonlandırıldığı belirlenir.
Gümrük Antrepo Rejimi
Gümrük antrepo rejimi, serbest dolaşıma girmiş ya da girmemiş eşyanın gümrük antreposuna konulmasına yönelik hükümleri belirler. Antrepo rejimine tabii olan eşyanın, gümrük antreposuna konulduğu tarih işletici tarafından kayda alınır.
Gümrük idareleri tarafından işletilmeyen antrepolardaki eşyaların kayıtları da ilgili işletici tarafından denetlemeye hazır halde tutulur.
Dahilde İşleme Rejimi
Serbest dolaşımda olmayan eşyaların, işlem görmüş ürünlerin yeniden Türkiye’ye ihraç edildiği, gümrük vergileri ve ticaret politikaları kapsamında olmayıp vergilerin teminata bağlanması durumlarında dahilde işleme rejimiyle eşyalar geçici olarak ithal edilir.
Eşyanın işlem görerek ihraç edilmesi durumunda vergi teminatı iade edilir. Dahilde işleme rejiminden faydalanan ürünler, koşullu muafiyet sistemi kapsamına girer.
Bir eşyanın serbest dolaşımda olması ve işlenmiş ürünlerin oluşumunda kullanılması sonrasında Türkiye’ye ihracı yapılması durumunda, eşyanın serbest dolaşıma giriş aşamasında tahsil edilen ithalat vergileri, dahilde işleme rejimi sayesinde iade edilir. Dahilde işleme rejiminden bu şekilde yararlanan eşyalar ise geri ödeme sistemine tabiidir.
Gümrük Kontrolü Altında İşleme Rejimi
Gümrük kontrolü altında işleme rejimi, serbest dolaşımda olmayan malların özelliklerinin veya statüsünün değiştiği ve bunun sonucunda üretilen ürünlerin serbest dolaşıma dahil edilebildiği bir düzenlemeyi ifade eder.
Bu yöntemle elde edilen ürünlere işlenmiş ürün adı verilir. Gümrük kontrolü altında işleme rejiminin hangi durumlarda uygulanacağı, hangi eşyaların bu rejim kapsamına gireceği ve serbest dolaşıma giriş rejiminden farklı olan işlem ve özel durumların onaylanması, ilgili yönetmelikle düzenlenir.
Geçici İthalat Rejimi
Geçici ithalat rejimi, serbest dolaşım kapsamında olmayan eşyanın ithalat vergilerinden tamamen muaf olduğu, Türkiye Gümrük Bölgesi içinde kullanıldığı ve herhangi bir değişikliğe uğramadan yeniden ihraç edilmesini sağlayan hükümlere sahip olan bir rejimdir.
Geçici ithalat izni, eşyayı kullanan kişinin talebi üzerine gümrük idareleri tarafından verilir. İthal edilen eşya ile ayniyet tespit edilemediği durumda geçici ithalat rejimi uygulanmaz.
Fakat eşyanın karakteri ve yapılacak işin özelliği göz önünde bulundurulduğunda gümrük idareleri, tüm vergileri teminata alarak geçici ithalat rejiminin uygulanmasına izin verebilir.
Hariçte İşleme Rejimi
Hariçte işleme rejimi, Türkiye Gümrük Bölgesi içinde serbest dolaşımda olan eşyanın geçici bir süreliğine ihraç edilip daha sonra ithalat vergisi ödemeden yeniden serbest dolaşıma girebilmesi için koyulan kuralların belirlendiği bir rejimi ifade eder.
Gerekli izinler alındıktan sonra işlem gören ürünlerin veya değişikliğe uğramayan eşyaların bir kısmı/tamamı hariçte işleme rejimi hükümlerine bağlı olarak ileri düzeyde işlenmek için veya tamir amacıyla Türkiye dışına geçici olarak ihraç edilebilir.
Serbest dolaşımdaki eşya geçici olarak ihraç edildiği zaman Türkiye Gümrük Bölgesi dışına çıkabilmesi için gerekli olan ihracat vergileri ve ticaret politikası önlemleri uygulanır.
İhracat Rejimi
İhracat rejimi, Türkiye’de serbest dolaşımda olan malların ülke dışına gönderilmesi için gereken kuralların uygulandığı bir yönetmeliktir. İhracat işlemi, ticaret politikası tedbirleri ve çeşitli vergiler de dahil olmak üzere ihracatın başarıyla tamamlanması için gereken tüm koşulların karşılanmasıyla sağlanır.
Türkiye’den ihraç edilecek eşyalar için yetkili gümrük idarelerine gümrük beyannamesi verilir. Eşyaların gümrük beyannamesine tabii olmayacağı durumlar ise yönetmelikle belirlenir.
3. Gümrük Muafiyetleri ve İstisnalar
Gümrük kanunu kapsamında serbest dolaşıma sokulacak bazı eşyalar gümrük vergilerinden muaftır. Bu eşyalar şu şekildedir: 🛃
- Cumhurbaşkanının ve konutunun ihtiyaçlarına yönelik mallar
- Diplomasi yoluyla getirilen eşyalar
- Kaçakçılığa karşı mücadelede kullanılan araç ve ekipmanlar
- 150 euro değerini aşmayan ürünler
- Bireylerin özgürce kullanabileceği kişisel eşyalar
- Yolcuların yanında taşıdıkları 430 euro değerini geçmeyen hediyelik eşyalar
- Onur nişanları veya ödüller
- Uluslararası ilişkiler çerçevesinde alınan armağanlar
- Cumhurbaşkanı tarafından belirlenen kişi veya organizasyonlar tarafından ticari amaç olmaksızın ithal edilen eşyalar
- Eğitim, bilim ve kültür için ithal edilen eşyalar ve bilimsel aletler
- Tıbbi teşhis ve tedavi araçları
- Bilimsel araştırmalar için gerekli olan hayvanlar, biyolojik ve kimyasal maddeler
- İnsan sağlığı için tedavi edici maddeler, kan grupları ve doku tipleri belirleme belirteçleri
- Kalite kontrol için ilaç özelliği taşıyan maddeler
- Ulusal araştırma ve geliştirme faaliyetlerinde kullanılan ürünler
- Ticari işletmelerin ihtiyaçlarına yönelik ithalat
- İş yerinin taşınması durumunda getirilen sermaye malları ve diğer ürünler
- Türkiye Gümrük Bölgesi içinde faaliyet gösteren çiftçilerin komşu ülkelerdeki mülklerinden getirdikleri ürünler
- Komşu ülkelerdeki çiftçilerin Türkiye’deki mülklerinde kullanmak üzere ithal ettikleri tohum, gübre ve benzeri ürünler
- Ticari olmayan örnek ürünler
- Değersiz örnek ve modeller
- Reklam materyalleri ve promosyon malzemeleri
- Ticari fuarlar veya benzer etkinlikler için ihtiyaç duyulan ürünler
- İnceleme veya test amaçlı ithal edilen eşyalar
- Taşımacılıkta kullanılan mallar
- Taşıma sırasında eşyanın düzenlenmesi ve korunmasına yardımcı olan maddeler
- Hayvanların taşınması sırasında kullanılan kuru ot, yem ve ilaçlar
- Ulaşım araçları ve özel konteynerlerde bulunan yakıt ve yağlar
- Deniz ve hava taşıma araçlarının donatım ve işletme malzemeleri
- Yolcu ve yük taşımacılığına yönelik hava taşıtları, motorları ve parçaları,
- Bilgi materyali ithalatı
- Yayın, endüstriyel ve ticari patent haklarına sahip organizasyonlara gönderilen mallar
- Turistik reklam materyalleri
- Ticari değeri olmayan belgeler ve eşyalar
- Cenazeler ve cenazeyle ilgili eşyaların ithali
- Savaş anıtları ve mezarlıklar için malzemeler
- Tabutlar, küller için kaplar ve cenaze süslemeleri
- Diğer çeşitli eşyalar
- Engelliler için özel eşyalar
- Doğal afetler, radyasyon, salgın hastalıklar ve hava kirliliği gibi büyük krizlerden etkilenenlere gönderilen yardım eşyaları
- Türkiye’de düzenlenen uluslararası spor etkinliklerinde kullanılmak üzere ithal edilen ilaçlar
Gümrük Kanunu’nun İhlalleri ve Cezalar
Türkiye’nin Gümrük Kanunu çeşitli ihlaller ve buna karşılık gelen cezaları ve yaptırımları tanımlar. Bu ihlaller genellikle gümrük vergisi kaçakçılığı, yanıltıcı veya yanlış beyanlar ve yasa dışı mal ithalatı veya ihracatı gibi eylemleri içerir.
Gümrük kanunlarının ihlali genellikle mali cezalarla sonuçlanır. Bu cezalar genellikle ilgili malların değerine ve ihlalin ciddiyetine bağlıdır. Örneğin, yüksek değerli mallarla ilgili ciddi bir ihlal, önemli bir mali ceza ile sonuçlanabilir. Bazı durumlarda, özellikle ciddi veya tekrarlanan ihlallerde, suçlular hapis cezasına çarptırılabilir.
İhlallerin tekrarlanması veya ciddi ihlaller durumunda ise bir işletmenin ithalat veya ihracat lisansı iptal edilebilir. Bu bilgiler genel bir rehberlik sağlamak içindir ve mevzuat değişiklikleri nedeniyle değişebilir.
Daha ayrıntılı ve güncel bilgi için Türkiye Cumhuriyeti Ticaret Bakanlığı kurumuna veya bir hukuk danışmanına başvurmanız tavsiye edilir. 👈
Sonuç
Türkiye’nin Gümrük Kanunu, uluslararası ticarette önemli bir role sahiptir. İthalat ve ihracat işlemlerini düzenleyerek işletmelerin dış pazarlara erişimini ve Türkiye’nin dış ticaret dengesini sağlar.
İhlallerin ciddi yaptırımlarla cezalandırılması, mal ve hizmetlerin adil ve şeffaf bir şekilde dolaşımını garanti eder. Bu hem işletmelerin rekabetçi kalmasını hem de tüketicilerin çıkarlarının korunmasını sağlar.
Dolayısıyla gümrük mevzuatına uyum, ticari başarı için kritik önem taşır. İşletmeler, gereken vergileri tam zamanında ödeyerek hukuki sorunları ve potansiyel mali yaptırımları önler.
Böylece işletmenin itibarı korunarak ticari ilişkileri güçlenir. Ayrıca gümrük düzenlemelerine uygun çalışan işletmeler, sürekli değişen uluslararası ticaret ortamında esnek ve uyumlu olur.
Sonuç olarak Türkiye’nin Gümrük Kanunu ve gümrük mevzuatına uyum, işletmeler için başarının anahtarıdır. Gerek yerel gerek uluslararası düzeyde bu kanunlar, adil ve etkin bir ticaret ortamı oluşturmak için vazgeçilmezdir.
İşletmeler, mevzuata tam olarak uymak ve gümrük prosedürlerini düzgün bir şekilde yönetmek için gereken kaynaklara yatırım yaparak uzun vadede sürdürülebilir bir başarı elde eder.
